Krytyczne myślenie – kluczowa kompetencja przyszłości

Słowem wstępu

Krytyczne myślenie to kluczowa kompetencja przyszłości, uznawana przez takie instytucje jak EY, Forbes, Światowe Forum Ekonomiczne, Instytut Badań Edukacyjnych oraz Centrum Edukacji Obywatelskiej. W dobie internetowej dezinformacji i manipulacji, umiejętność krytycznej oceny rzeczywistości staje się niezbędna. W tym artykule przyjrzymy się definicji krytycznego myślenia, jego znaczeniu oraz praktycznym aspektom, które mogą pomóc w rozwijaniu tej umiejętności.

Co to jest krytyczne myślenie?

Krytyczne myślenie to zdolność do:

• Osądzania rzeczywistości – oddzielania faktów od emocji i subiektywnych ocen.
• Oceny jakości i wiarygodności informacji – umiejętności rozróżniania, które źródła są zaufane, a które mogą wprowadzać w błąd.
• Spojrzenia na problem z różnych perspektyw – co pozwala na bardziej kompleksowe zrozumienie sytuacji.
• Zadawania pytań i podważania utartych przekonań – co sprzyja innowacyjności i postępowi.
• Identyfikacji zagrożeń i słabych stron – umiejętność dostrzegania potencjalnych problemów zanim staną się one rzeczywistością.

Krytyczne myślenie wywodzi się z ciekawości i jest kluczowe dla innowacyjności w różnych dziedzinach życia. Warto zauważyć, że nie jest to tylko umiejętność akademicka, ale także praktyczna, która wpływa na nasze codzienne decyzje i interakcje.

Teoria krytycznego myślenia

Badania neurobiologiczne pokazują, że rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia wpływa na funkcjonowanie mózgu w obszarach odpowiedzialnych za analizę, podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów. W dzisiejszym świecie, w którym mamy do czynienia z ogromną ilością informacji, umiejętność krytycznego myślenia jest niezbędna z kilku powodów:

1. Poprawia jakość decyzji: Dzięki krytycznemu myśleniu jesteśmy w stanie lepiej ocenić dostępne opcje i wybrać te, które są najbardziej optymalne. Przykładem może być sytuacja w biznesie, gdzie decyzje podejmowane na podstawie danych są bardziej skuteczne niż te oparte na intuicji.
2. Ułatwia rozwiązywanie problemów: Analiza różnych opcji i ich skutków pozwala na skuteczniejsze podejście do wyzwań. Krytyczne myślenie umożliwia wypracowanie alternatywnych rozwiązań i dostosowanie strategii w odpowiedzi na zmieniające się warunki.
3. Wzmacnia skuteczność perswazji: Krytyczne myślenie pozwala na dobór adekwatnych argumentów i sprawia, że nasze wypowiedzi są bardziej przekonujące. Ponadto wspiera umiejętność analizy argumentów przeciwnika oraz skuteczne odpowiadanie na nie.
4. Wspiera innowacyjność: Krytyczne myślenie sprzyja analizie różnych perspektyw oraz kwestionowaniu status quo, co jest niezbędne w dzisiejszym dynamicznie zmieniającym się świecie. Innowacyjne rozwiązania często rodzą się w wyniku kwestionowania tradycyjnych metod działania.

Co się dzieje, kiedy nie włączamy krytycznego myślenia

W trakcie sesji diagnozy kompetencji realizowanych przez Dział Diagnoz Inwenta, często oceniamy umiejętności uczestników w zakresie krytycznego myślenia. Niski poziom tej kompetencji objawia się w zachowaniach takich jak:

• Rozpoczynanie dyskusji z własnymi założeniami, co prowadzi do ignorowania istotnych informacji oraz punktu widzenia rozmówców, a także negatywnie wpływa na skuteczność w procesie wdrażania zmian.
• Przyjmowanie informacji „na wiarę” bez ich weryfikacji, co negatywnie wpływa na identyfikowanie źródeł problemów oraz na jakość podejmowanych decyzji.
• Brak aktywności w zadawaniu pytań, co ogranicza możliwość poznania różnych punktów widzenia, uniemożliwia również angażowanie i włączanie rozmówców.
• Traktowanie znanych rozwiązań jako jedynie słusznych, co zubaża proces twórczy, hamuje rozwój oraz obniża skuteczność np. w budowaniu realizacji i współpracy z innymi.
• Przyjmowanie, że wszyscy podzielają te same wartości, przekonania, postawy („zawsze”, „wszyscy”, nikt”, „nigdy”).
• Ignorowanie zagrożeń lub brak umiejętności ich zidentyfikowania, co sprawia, że brak jest dobrego przygotowania na nie lub podjęte decyzje są zbyt ryzykowne.
• Brak myślenia scenariuszowego, kreowania różnych opcji wydarzeń, co wpływa negatywnie na umiejętność budowania długofalowej perspektywy i na strategiczne myślenie
• Kopiowanie rozwiązań z jednej sytuacji do innej, bez oceny, na ile jest to skuteczne, co zwykle nie rozwiązuje problemów, a nawet tworzy nowe.

Przykłady te ilustrują, jak brak krytycznego myślenia może prowadzić do niskiej efektywności zarówno w pracy, jak i w życiu osobistym.

Rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia

Dobra wiadomość jest taka, że krytyczne myślenie można ćwiczyć. Badania opublikowane na platformie arXiv przez Holmesa, Wiemana i Bonna (2015) pokazują, że regularna praktyka podejmowania decyzji na podstawie danych, z uwzględnieniem informacji zwrotnych, znacząco poprawia umiejętności krytycznego myślenia. Kluczowe jest, aby:

• Regularnie analizować dane i informacje.
• Porównywać wyniki i modele.
• Uczestniczyć w dyskusjach, które wymuszają argumentację.

Przykładowe ćwiczenia na rozwijanie krytycznego myślenia obejmują:

• Analizowanie artykułów i wiadomości pod kątem rzetelności źródła.
• Uczestnictwo w debatach, w których ważna jest umiejętność obrony swojego stanowiska.
• Rozwiązywanie złożonych problemów w grupach, co pozwala na wymianę różnych perspektyw.

Krytyczne myślenie w życiu codziennym

Obserwuję, że krytyczne myślenie jest często pomijane w edukacji i w życiu codziennym. Dlaczego? Wiele osób zostało systemowo oduczonych kwestionowania autorytetów oraz zadawania pytań. W hierarchicznych strukturach społecznych często słyszymy zdania takie jak: „słuchaj się starszych, oni mają rację”, co wprowadza nas w schemat, w którym z oporami wyrażamy swoje opinie, szczególnie, jeśli odbiegają od opinii większości lub autorytetów.

W organizacjach często nie docenia się pracowników, którzy potrafią krytycznie analizować sytuacje. Osoby te są często nazywane „trudnymi”, bo w dyskusji z kimś krytycznie myślącym uzasadnianie swojego stanowiska, argumentowanie na rzecz jakiegoś rozwiązania, przywoływanie danych, faktów, informacji – to wysiłek. Taka osoba nie zadowala się stwierdzeniem: „dyrekcja kazała”, „zawsze tak robiliśmy”, „nie wiem skąd wiem, ale wiem”, „podobno tak się robi”… Jednak w rzeczywistości to właśnie krytyczne myślenie może prowadzić do innowacji i lepszego zarządzania.

Krytyczne myślenie jako element kultury organizacyjnej

Aby krytyczne myślenie mogło być skutecznie rozwijane w organizacjach, musi być promowane w ich kulturze. Pracownicy powinni czuć się swobodnie, dzieląc się swoimi pomysłami i wątpliwościami. Warto stworzyć środowisko, w którym:

• Zachęca się do zadawania pytań, nawet tych trudnych.
• Docenia się różnorodność perspektyw, co wzbogaca dyskusję.
• Umożliwia się otwartą dyskusję na temat błędów i słabości, co sprzyja uczeniu się na doświadczeniach.

Organizacje, które stawiają na rozwój krytycznego myślenia, zyskują przewagę konkurencyjną. Pracownicy, którzy są zachęcani do myślenia krytycznego, są bardziej innowacyjni i lepiej radzą sobie z wyzwaniami.

Podsumowanie

Krytyczne myślenie to kompetencja, która powinna być doceniana i rozwijana, aby stała się powszechnie stosowana w organizacjach. W obliczu coraz szybszych zmian w świecie, umiejętność krytycznej oceny rzeczywistości staje się nie tylko atutem, ale wręcz koniecznością. Organizacje, które stworzą klimat sprzyjający krytycznej analizie, zyskają przewagę konkurencyjną oraz wzmocnią zdolność do innowacji. To jest kluczowe w dzisiejszym dynamicznie zmieniającym się świecie.

Link do publikacji na temat badania Holmesa, Wiemana i Bonna „Teaching Critical Thinking” (2015): https://arxiv.org/abs/1508.04870

Więcej o realizowanych przez Inwentę badaniach kompetencji przeczytasz tu: https://inwenta.pl/uslugi/assessment-i-development-centre/  

Webinar „Diagnozy kompetencji–zbędne zamieszanie, czy polisa na dobre decyzje personalne? Historie prawdziwe: tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=a7U-VyNckWA

Artykuł o badaniu kompetencji w rekrutacji Assessment Centre – sprawdzone narzędzie w rekrutacji: https://inwenta.pl/2024/11/09/assessment-centre/

Webinar o szybkiej i skutecznej diagnozie kompetencji w procesie rekrutacji „Mini-AC – maxi korzyści. Jak szybko maksymalizować sukces w rekrutacji”:  https://www.youtube.com/watch?v=uXXlsYuMe_M